What is GDPR?

 

Dhiibbaa GDPR Eegumsa Daataa fi Iccitii Irratti Qabu: Haala Waliigalaa

Dambiin Eegumsa Daataa Waliigalaa (GDPR), Caamsaa 2018 hojiirra oole, damee eegumsa daataa fi iccitii keessatti yeroo bishaan kuufamaa ta’ee jira. Dambiin bal’aan kun biyyoota miseensa Gamtaa Awurooppaa (EU) hunda irratti raawwatiinsa kan qabu yoo ta’u, namoota dhuunfaa daataa dhuunfaa isaanii ilaalchisee humneessuu fi akkaataa dhaabbileen iccitii daataa itti dhiyaatan irra deebi’ee bocuuf kan akeekedha. Qorannoo kana keessatti, gama ijoo GDPR, barbaachisummaa isaa, fi dhiibbaa fagoo inni daldalaa fi namoota dhuunfaa irratti qabu keessa lixna.

1.1. Bu'uuraalee GDPR:

GDPR kan yaadame haala dijitaalaa guddachaa jiruu fi barbaachisummaa bu’uura cimaa qormaata walitti qabuu fi adeemsa daataa dhuunfaa kanaan dura hin argamne irraa maddu furuu danda’u. Dambiin kun Qajeelfama Eegumsa Daataa 95/46/EC kan bakka bu’u yoo ta’u, seera iccitii daataa guutuu Awurooppaa keessatti walsimsiisuuf kan qophaa’e yoo ta’u, kunis namoota dhuunfaa odeeffannoo dhuunfaa isaanii irratti to’annoo guddaa kenna.

2. Dudhaalee Ijoo:

Dambichi kun qajeeltoowwan bu’uuraa hedduu irratti kan ijaarame yoo ta’u, kunis adeemsa daataa dhuunfaa haqa qabeessa, seera qabeessaa fi iftoomina qabu mirkaneessuuf kan kaayyeffatedha. Qajeeltoowwan kun barbaachisummaa adeemsa daataa, kaayyoo daangessuu, daataa xiqqeessuu, sirrii ta’uu, daangeffama kuusaa, qulqullina, fi iccitii kan dabalatudha.

3. Mirga Namoota Dhuunfaa:

Yaadni giddugaleessaa GDPR tokko mirga namoota dhuunfaa daataa dhuunfaa isaanii wajjin walqabatee xiyyeeffannoo kennuudha. Dambichi namoota dhuunfaa mirga daataa isaanii argachuu, mirga sirrii ta’uu dhabuu sirreessuu, mirga haquu (ykn mirga dagatamuu), mirga daataa socho’uu, fi mirga gosoota adeemsa murtaa’an mormuu dabalatee mirga hedduu kenna .

4. Hayyamaa fi Iftoomina:

Jijjiirama guddaa GDPRn fide keessaa tokko daataa dhuunfaa adeemsisuuf hayyama ifa ta’ee fi ifa ta’e argachuuf xiyyeeffannoo guddaa kennuu isaati. Dhaabbileen amma bifa hubatamaa fi salphaatti argamuu danda’uun hayyama gaafachuu qabu, kaayyoon adeemsa daataa ifatti ibsameera. Iftoominni caalaatti kan raawwatamu beeksisa iccitii bal’aa kennuudhaani.

5. Ofiseroota Eegumsa Odeeffannoo (DPO):

Dhaabbileen murtaa’an adeemsa daataa dhuunfaa bal’inaan hojjetan Ofisarri Eegumsa Daataa akka muudan aangoo qabu. DPOn dhimmoota eegumsa daataa dhaabbaticha keessatti raawwatamaniif akka bakka xiyyeeffannootti kan hojjetu yoo ta’u, GDPR akka eegamu mirkaneessuu fi qaamolee to’annoo waliin qunnamtii akka qabaatan ni taasisa.

6. Beeksisa Cabsa Daataa:

GDPR dhaabbileen cabsa daataa qaamolee to’annoo fi, haala tokko tokko keessatti, namoota dhuunfaa dhiibbaa irra ga’eef akka gabaasan dirqama cimaa kaa’a. Ulaagaa beeksisa ariifataa kun iftoomina guddisuu fi namoonni dhuunfaa daataa isaanii eeguuf tarkaanfii barbaachisaa akka fudhatan dandeessisuudhaaf kan yaadamedha.

7. Iyyata Naannoo Alaa:

Wantoota GDPR baay’ee barbaachisoo ta’an keessaa tokko naannoo ala ta’uu isaati. Dambiin kun dhaabbilee Gamtaa Awurooppaa keessa jiran qofa osoo hin taane kanneen Gamtaa Awurooppaa ala jiran kanneen daataa dhuunfaa jiraattota Gamtaa Awurooppaa hojjetan irrattis raawwatiinsa qaba. Hojiirra oolmaan addunyaa kun barbaachisummaa mala tokkummaa eegumsa daataa hubachiisa.

8. Adabbii fi Raawwii:

Ulaagaa kabajuu mirkaneessuuf GDPR dhaabbilee ulaagaa isaa guutuu dadhabaniif adabbii guddaa ni kaa’a. Sarbamiinsa seeraa galii waggaa addunyaa keessaa hanga %4 ykn Yuuroo miiliyoona 20, isa kamtu ol ta’e adabamuu danda’a. Malli raawwachiisummaa kun dhaabbileen eegumsa daataa dursa akka kennan kaka’umsa cimaa ta’ee hojjeta.

9. Dhiibbaa Daldala Irratti Qabu:

Hojiirra oolmaan GDPR dhaabbilee daldalaa irratti dhiibbaa guddaa kan uume yoo ta’u, akkaataa isaan daataa dhuunfaa itti qabatanii fi itti hojjetan irratti jijjiirama paradigm barbaachisa. Dhaabbileen imaammata eegumsa daataa isaanii haaromsuu, tarkaanfiiwwan nageenyaa guddisuu fi hojjettoota ulaagaalee walsimannaa irratti barsiisuu irratti invast gochuu qabu turan. Dhaabbilee hedduudhaaf ce’umsi kun ramaddii qabeenya guddaa barbaada ture.

10. Icciitii Dizaayinii fi Durtii:

GDPR yaad-rimee iccitii dizaayinii fi durtiitiin kan leellisu yoo ta’u, dhaabbileen jalqabarraa kaasee tarkaanfiiwwan eegumsa daataa misooma oomishaa fi tajaajiloota keessatti akka walitti makaman jajjabeessa. Malli of eeggannoo qabu kun sadarkaa marsaa jireenyaa adeemsa daataa hunda keessatti dhiibbaa iccitii ilaaluun barbaachisaa ta’uu isaa cimsee ibsa.

11. Qormaata fi Qeeqa:

GDPR mirga dhuunfaa guddisuu fi sadarkaa eegumsa daataa ol kaasuu isaatiin bal’inaan kan faarfamu yoo ta’u, qeeqas isa mudateera. Gariin isaanii dambiin kun keessumaa dhaabbilee xixiqqaa fi giddu galeessaa (SME) irratti ba’aa walsimannaa guddaa kaa’a jechuun falmu. Barbaachisummaa eegumsa daataa cimaa fi qabatamaa hojiirra oolmaa madaaluun dhaabbilee daldalaa hedduudhaaf qormaata ta’ee hafa.

12. Dhiibbaa Addunyaa:

Dhiibbaan GDPR daangaa Gamtaa Awurooppaa bira darbee kan babal’atudha. Biyyoonni fi naannoleen hedduun dambiiwwan eegumsa daataa mataa isaanii bocuu keessatti GDPR irraa kaka’umsa argataniiru. Dhiibbaan addunyaa kun barbaachisummaa GDPR akka moodeela seera eegumsa daataa sadarkaa idil-addunyaatti tarkaanfachiisuuf qabu hubachiisa.

13. Lafa Jijjiiramaa Jiru:

Haalli dijitaalaa daayinamikii yoo ta’u, guddinni teeknooloojii fi moodeelotni daldalaa haaraa daataatiin geggeeffaman walitti fufiinsaan mul’achaa jiru. GDPR akka jijjiiramutti kan qophaa’e yoo ta’u, kunis jijjiirama kanaaf akka madaqu isa dandeessisa. Haa ta’u malee, madaqfamuu danda’uun kun dhaabbilee irraas odeeffannoo akka argataniifi gocha isaanii haaromsuun akka raawwatamuuf waadaa galuu barbaada.

14. Guddina Fuulduraa:

Teeknooloojiin guddachuu akkuma itti fufetti qormaanni fi yaadonni eegumsa daataa marsanii jiran akkasuma. Guddinni gara fuula duraatti dhufu dhiibbaa naamusaa sammuu namtolchee furuu, eegumsa daataa miira namaa kakaasu guddisuu, fi namoonni daataa irratti xiyyeeffatan wiirtuu haasaa iccitii daataa irratti akka ta’an mirkaneessuu kan dabalatu ta’uu danda’a.

Goolaba:

Xumura irratti, hojiirra oolmaan GDPR seeneffama eegumsa daataa fi iccitii itti fufee jiru keessatti yeroo murteessaa ta’a. GDPR bu’uura cimaa mirga dhuunfaa, iftoominaa fi itti gaafatamummaa dursa kennu hundeessuun eegumsa daataaf istaandaardii addunyaa kaa’eera. Dambiin kun dhaabbileen mala adeemsa daataa itti fayyadaman irra deebi’anii akka madaalan qormaata kan taasisu yoo ta’u, hojii isaanii keessatti iccitii adda durummaan akka kaa’u taasisa. Haalli dijitaalaa guddachuu itti fufee waan jiruuf, GDPR addunyaa walitti hidhame keessatti barbaachisummaa daataa dhuunfaa eeguuf ragaa ta’ee dhaabata.

15. Lafa GDPR Boodaatti Naanna'uu:

Hojiirra oolmaa GDPR booda, daldaltoonni haala eegumsi daataa ulaagaa seeraa qofa osoo hin taane dhagaa bu’uuraa amantaa ijaaruu fi eeguu ta’e keessa naanna’uu of argatu. Hubannoon fayyadamtootaa iccitii daataa ilaalchisee qaban dabalaa dhufeera, namoonni dhuunfaa akkaataa odeeffannoon isaanii itti qabamu irratti hubannoo guddaa qabaachuu isaaniiti. Kanarraa kan ka’e dhaabbileen eegumsa daataa irratti waadaa galanii dursa kennan fi bu’a qabeessa ta’een dabarsan dorgommii keessatti carraa argatu.

16. Aadaa Ulaagaa Hammachuu:

GDPR kabajuu galmaan gahuu fi itti fufsiisuun hojii yeroo tokkoo osoo hin taane waadaa itti fufiinsa qabuudha. Dhaabbileen daldalaa aadaa walsimannaa fudhachaa jiru, gochaalee eegumsa daataa DNA jaarmiyaa isaanii keessatti horachaa jiru. Kunis odiitii yeroo yeroon, imaammata icciitii haaromsuu, fi leenjii hojjettootaa itti fufiinsa qabu kan dhaabbaticha keessa jiru hundi waa’ee eegumsa daataa irratti dammaqinaan akka turu kan dabalatudha.

17. Gahee Teeknooloojiin Ulaagaa Keessatti Qabu:

Teeknooloojiin dhaabbilee GDPR akka eegan gargaaruu keessatti gahee murteessaa qaba. Malawwan icciitii sadarkaa olaanaa irraa kaasee hanga sirna bulchiinsa eenyummaa fi qaqqabummaa cimaatti, furmaatni teeknooloojii daataa dhuunfaa eeguu keessatti murteessaadha. Meeshaaleen otoomaatikii adeemsa walsimannaa sirreessuu keessattis gargaaru, tarkaanfiiwwan eegumsa daataa wal irraa hin cinne hojiirra akka oolan ni taasisa.

18. Madaallii Dhiibbaa Dhuunfaa (PIAs):

GDPR Madaallii Dhiibbaa Dhuunfaa fayyadamuu jajjabeessa, kunis mala dursee balaa iccitii hojiiwwan adeemsa daataa addaa wajjin walqabatee dhufu adda baasuu fi salphisuuf gargaarudha. PIA gaggeessuun walsimannaa mirkaneessuu qofa osoo hin taane dhiibbaa namoota dhuunfaa irratti dhufuu danda’u irratti hubannoo gadi fagoo guddisa, itti fayyadama daataa dhuunfaa naamusaa fi itti gaafatamummaadhaan akka ta’u taasisa.

19.19. Rakkoolee Dabarsa Daangaa Qaxxaamuraa:

Dhaabbileen daldalaa sadarkaa addunyaatti waan hojjetaniif, dabarsuu daataa dhuunfaa daangaa qaxxaamuree gocha barame ta’eera. GDPR jijjiirraa akkasii kanaaf ulaagaalee ciccimoo kan kaa’u yoo ta’u, dhaabbileen mirgi eegumsa daataa namoota dhuunfaa akka hin miidhamne mirkaneessuuf malawwan akka Keewwata Waliigaltee Istaandardii ykn Seerota Dhaabbilee Dirqisiisaa akka fudhatan taasisa.

20. Walta'iinsa Abbaa Taayitaa Eegumsa Daataa Waliin:

GDPR walta’iinsa dhaabbilee fi Abbaa Taayitaa Eegumsa Daataa (DPA) gidduu jiru cimsee ibsa. Karaaleen qunnamtii banaan gaaffiiwwan akka furaman, dhimmoota walsimannaa irratti qajeelfama kennuu, fi yoo daataa cabsuun uumame tumsa akka ta’u ni taasisa. Walta’iinsi kun mala tokkummaa eegumsa daataa kan mirkaneessu yoo ta’u, galma waliigalaa iccitii dhuunfaa eeguu cimsa.

21. Eegumsa Daataa Diinagdee Dijitaalaa Keessatti:

Diinagdeen dijitaalaa daataa baay’ee walitti qabuu fi xiinxaluu irratti kan dagaagudha. GDPR dhaabbileen daldalaa kalaqaa fi eegumsa daataa gidduutti madaallii micciiramaa akka qabaatan qormaata. Dhaabbileen itti fayyadama daataa itti gaafatamummaa qabuuf kutannoo qaban agarsiisuuf teeknooloojiiwwan iccitii guddisan fi gochaalee daataa naamusa qaban fudhachuu isaanii dabalaa dhufeera.

22. Adeemsa Iccitii Deetaa Keessatti Mul'achaa Jiru:

GDPR bira darbee, adeemsi haaraan iccitii daataa irratti mul’achaa jira. Yaadonni akka abbaa biyyummaa daataa, namoota dhuunfaa bakka daataa isaanii itti kuufamuu fi itti hojjetamu irratti to’annoo guddaa kennuu, harkifannaa argachaa jiru. Dabalataanis, mariin naannoo eegumsa daataaf bu’uura addunyaa uumuutti taasifamaa jira, kunis addunyaa dijitaalaa walitti hidhamiinsa qabaachuu isaa beeksiseera.

23. Madaqsuu Intarpiraayizoota Xixiqqaa fi Giddugaleessaa:

GDPR kabajuun IMX qabeenya muraasa qabaniif qormaata addaa ta’uu danda’us, daldaltoonni kunneen amantaa maamiltootaa dursa akka kennan carraa ni kenna. Fedhii adda ta’e dhaabbilee xixiqqoo hubachuun, qaamoleen danbii baasan fi waldaaleen indaastirii yeroo baay’ee walxaxiinsa eegumsa daataa keessa akka darban gargaaruuf qajeelfama fi qabeenya ni kennu.

24. Ilaalcha fi Amantaa Ummataa:

Bu’aan gaariin GDPR amantaa ummataa deebisuu fi cimsuu dha. Namoonni dhuunfaa dhaabbilee daldalaa gocha daataa isaanii iftoominaan dabarsanii fi seera bu’uuraa GDPR hordofan waliin hojjechuuf carraan isaanii guddaadha. Amanaan, erga balaadhaaf saaxilamee booda, deebi’ee argachuun qormaata ta’uu danda’a, kunis eegumsi daataa dhagaa bu’uuraa maqaa maqaa daldalaa taasisuu danda’a.

25. Inishiyeetiiwwan Barnootaa:

Inispeekshiniin barnootaa hubannoo bal’aa fi GDPR akka eegamu mirkaneessuu keessatti gahee olaanaa qaba. Mootummoonni, waldaaleen industirii, fi gareewwan abukaatummaa sagantaalee waa’ee mirgaa fi itti gaafatamummaa eegumsa daataa irratti hubannoo uumuuf invastimantii gochuun isaanii dabalaa dhufeera. Dabarsi barnootaa kun hawaasa odeeffannoo fi humna qabuuf gumaacha qaba.

26. Dursa Seeraa fi Qo'annoo Haala:

GDPR booda, dursi seeraa fi qorannoon haalaa hiikaa fi hojiirra oolmaa dambichaa bocaa jira. Dhimmoonni ol’aanoon daataa cabsuu ykn sarbama iccitii of keessaa qaban bu’aa hamaa seera kabajuu dhabuun akka yaadachiisaatti tajaajilu. Fakkeenyonni addunyaa dhugaa kun dhaabbilee tarkaanfiiwwan eegumsa daataa isaanii guddisuu barbaadaniif hubannoo gatii guddaa qabu ni kennu.

27. Walqaxxaamuraa Naamusaa fi Eegumsa Daataa:

Seera kabajuu bira darbee, gama naamusaa eegumsa daataa keessatti mul’achaa dhufeera. Dhaabbileen barbaachisummaa gocha daataa isaanii seera naamusaa wajjin walsimsiisuu, ofiin of bulchuu dhuunfaa kabajuu fi odeeffannoo dhuunfaa garmalee fayyadamuu irraa fagaachuu hubachaa jiru. Marii itti gaafatamummaadhaan bulchiinsa daataa marsee jiru keessatti yaadonni naamusaa murteessoo ta’aa jiru.

28. Abukaatummaa fi Aktiivismii Fayyadamtootaa:

GDPRn humna kan argatan fayyadamtoonni mirga dhuunfaa isaaniif leelliftoota ciccimoo ta’aa jiru. Miidiyaa hawaasaa fi waltajjiiwwan onlaayinii namoota dhuunfaa yaaddoo isaanii itti dhageessisan, muuxannoo itti qooddatan, akkasumas dhaabbileen daldalaa gocha eegumsa daataa isaaniif itti gaafatamummaa jala galchuuf waltajjii ni kennu. Jijjiiramni daayinamiksii kun dhaabbileen daldalaa naamusaa fi itti gaafatamummaadhaan daataa qabachuuf dursa akka kennan jajjabeessa.

29. Jijjiirama Dambii Walitti Fufaa:

Haalli danbiiwwanii daayinamikii yoo ta’u, qormaata uumaman furuuf fooyya’iinsa fi fooyya’iinsa itti fufiinsa qabu qaba. GDPR mataan isaa yeroo yeroon gamaaggamaa fi madaqfamuu qaba. Dambiiwwan jijjiiramaa jiran irratti odeeffannoo qabaachuun daldaltoonni haala jijjiiramaa seera baastootaa fi fayyadamtootaa irraa eegamu akka eeggatanii fi deebii akka kennan murteessaadha.

30. Fuuldura Ilaaluu:

Waggoota hojiirra oolmaa GDPR hordofan keessatti xiyyeeffannaan eegumsa daataa barbaachisummaa walsimannaa irraa gara dirqama tarsiimootti jijjiirameera. Teeknooloojiin guddachuu itti fufee fi hawaasni irraa eegamu guddachaa waan dhufeef, daldaltoonni mala iccitii daataa itti fayyadaman irratti dammaqinaan jiraachuu qabu. Qajeeltoowwan GDPR keessatti uumaman egeree mirgi namoota dhuunfaa itti kabajamu, daataa itti gaafatamummaadhaan itti qabamu, fi amantaan maallaqa bara dijitaalaa ta’eef akka bu’uuraatti tajaajilu.